POST (İLK AÇILIŞ)

 

Bilgisayar donanımlarından ana kart üstünde bulunan ve konum itibarıyla çok küçük olmasına karşın işlevsel yönden bilgisayarın en temel parçası olan bu aygıt ile bilgisayarın açılış sırasında yapması gereken tüm komutlar ve donanımsal olarak yapılması gereken tüm işlemleri denetleyen ve ayarlamaları üzerinden yapan bir parçadır. Yani bilgisayar açılırken;

• Hangi aygıtların, hangi sıraya göre okunması gerektiğini,
• Hangi kartların çalıştırılıp çalıştırılamayacağını,
• Hangi aygıta ne kadar gerilim verilmesi gerektiği gibi konularla birlikte birçok uygulamayı yapabilen bir parçadır.

BIOS, Basic Input – Output System (temel giriş çıkış sistemi)in kısaltılmışıdır.

Teknik olarak baktığımız zaman BIOS’lar, EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory- Elektriksel olarak silinip programlanabilen sadece okunabilen bellek) olarak adlandırdığımız hafıza entegrelerinin üstüne ana kart ile uyumlu çalışabilecek şekilde çeşitli yazılımların monte edilmesi sonucu oluşur. Bu yüzden BIOS’ların boyutları çok büyük değildir. Ancak yeni nesil ana kartlarda yönetilmesi gereken işlemlerin çoğalmasından dolayı daha büyük boyutlara sahip BIOS’lara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için bu tipteki BIOS’lar için flash bellek entegreleri günümüzde sıkça kullanılmaktadır. Bu entegrelerin en büyük özelliği elektriksel sinyaller ile hafıza üzerinde değişiklik yapılabilmesidir.

ROM (Read Only Memory- Sadece Okunabilir Bellek) olarak kullanılan bölümlerinde, firmalar tarafından yüklenen ve özel müdahale haricinde içindeki bilgileri silinemeyen bir yapıya sahiptir. Örneğin, BIOS menüsünü açtığımız zaman karşımıza gelen menü veya yazılar ROM bellekte saklandığı için sabittir ve silinemez fakat bu menülerin içindeki ayarlar BIOS’un farklı bir bölgesindeki kısımları etkilediği için buralarda değişiklikler yapılabilmektedir.

BIOS hafızasındaki bilgiler elektrik gittiği zaman bile silinmez. Aslında flash bellek yapısında olmasına rağmen BIOS içindeki bilgileri koruyan bir pil bulunmaktadır. Bu pil çıkarıldığında veya BIOS bilgileri reset işlemi gerçekleştirildiğinde, kalıcı bölge ROM haricindeki veriler tekrar fabrika çıkış ayarlarına döndürülmektedir.

Post’un Çalışması

Güç düğmesine basıldıktan sonra BIOS’un bilgisayarı sınadığı bir ekran karşımıza gelir. Bu ekrana POST ekranı deriz. POST ekranında işlemcimizin hızı, bellek miktarı ve veri saklama cihazları gibi bilgiler karşımıza gelir. Tam bu esnada, ekranın altında .Press DEL to Enter Setup (Setup Ekranına Girmek İçin DEL Tuşuna Basınız.). ifadesi belirir.

Setup ekranı ile BIOS üzerindeki ayarları değiştirebiliriz.

Bazı güncel ana kartlarda POST ekranı yerine kendi markalarını gösteren tam ekran logolar yer alır. Bu logoların arka planında bizim klasik işlemler devam eder. Fakat bu görüntü yerine ana kart üreticileri göze hitap eden logolar sunmayı tercih edebilir. Böyle bir durumda TAB tuşuna basarak bu logoyu atlatıp klasik POST ekranına dönebilirsiniz. Farklı ana kart üreticilerinde BIOS’a girmek için gereken tuş kombinasyonu farklı olabilir. Genelde DEL tuşunu kullanılırken bazı ana kartlarda F1 veya F2 tuşları kullanılabilir. BIOS’a girmek için kullanacağınız tuş(lar) POST ekranında belirtilir.

BIOS’ta Yapılan Değişiklikler

BIOS, ROM içerisinde bulunan bir yazılımdır. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduğu için hiçbir değişiklik kaydedilemez. Bu yüzden BIOS üzerinde yaptığımız değişikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir. BIOS’ta ayarları değiştirdiğimizde bu ayarlar CMOS (Complenmentary Metal Oxide Semiconductor – Eşlenik Metal Oksit Yarıiletken) denilen bir bellek çeşidine kaydedilir. Bir pil ile CMOS sürekli beslenir ve kaydedilen ayarların burada sürekli kalması sağlanır.

BIOS Çeşitleri

Her ana kart, üzerinde bulunan bileşenleri düzgün çalıştırabilmek için genellikle üreticisine has bir BIOS yazılımına sahiptir. BIOS menüsünün yapısı ve seçeneklerinin adlandırılması, üreticiden üreticiye farklılıklar gösterebilir. Hatta birbirinin devamı olan iki ana kartın BIOS menüsü arasında da büyük ya da küçük farklılıklar olabilmektedir.

CMOS Nedir?
BIOS ile ilgili değişken bilgileri depolar
Yazılımları depolamaz
BIOS’daki programlar tarafından okunacak veri kısmını depolar
CMOS ismi terim olarak “tümleyen” anlamındadır
Mevcut gün ve zaman bilgisini saklar
Sistemin saati gibi davranır
BIOS’dan ayrı bir yongadır
RAM yapıdadır
Elektrik gücü kesilirse verileri kaybeder
Bir pil ile sürekli enerji verilerek içerisindeki verileri kaybetmemesi sağlanır

CMOS Pili
CMOS’a sürekli enerji sağlar
Değiştirilebilir yapıdadır
Klasik saat pillerine benzer
Enerji kesilirse CMOS varsayılan değerlere döner
RAM yapıdadır
Elektrik gücü kesilirse verileri kaybeder
Bir pil ile sürekli enerji verilerek içerisindeki verileri kaybetmemesi sağlanır

BIOS ve CMOS Karşılaştırması

 

CMOS Kurulum Yazılımı
Her bilgisayar CMOS verisine erişmenizi ve yenilemenizi sağlayan program ile gelir
Sistemin ilk açılışında BIOS bilgileri görünür
BIOS Üreticileri: American Megatrends (AMI), Phoenix, Award
İşlemci, bellek ve diğer bazı donanım bilgileri
BIOS sürümü
CMOS kurulum programına giriş tuşu bilgisi
DEL, Esc, F1, F2, Ctrl+Alt+Esc vb.
Açılış ekranında bilgiler yerine logo gelebilir

CMOS Kurulum Yazılımı Genel Özellikler
BIOS üreticisine ve anakart modeline göre değişir
Her anakartın kitapçığında CMOS ekranları tanıtılır
İhtiyaç duymadığınız sürece dokunmayın
Kritik olan ve olmayan ayarlar olabilir
Deneme – yanılma ile ayarları öğrenmeye çalışmayın
Mümkün olduğu kadar varsayılan ayarlara yakın çalışın

 

CMOS Kurulum Yazılımı Ana Ekranı

Sık Kullanılan CMOS Ayarları
Tarih saat bilgisi değiştirme
Disk, optik ve disket sürücü tanımlamaları
Hata durumu davranışları
Boot (başlangıç) aygıt kontrol sıralaması
Yerleşik bileşenlerle ilgili ayarlar
Hardware monitör (Voltaj, sıcaklık ve fan algılayıcıları)
Güç yönetimi
Overclock seçenekleri
Varsayılan değerlere dönme
Güvenlik seçenekleri

Standart CMOS Özellikleri

Boot (Başlangıç) Aygıt Kontrol Sıralaması

Yerleşik Bileşenler

Hardware Monitör

 

Güç Yönetimi

Overclock Ayarları

Varsayılan Ayarlara Dönme ve Kapatma

Güvenlik Seçenekleri

 

HATA MESAJLARI

 

YAZILI ARIZA MESAJLARI
• Display switch is set incorrectly: Ekran kartı ile monitör uyumsuzluğudur. Opsiyon sorulursa EGAVGA moduna getirin.
• Floppy disk(s) fail: Disket sürücüsü ile ilgili bir arıza olduğunu gösterir. Bazen disket sürücüsünde BIOS ortamında açılamayacak bir uygulama olduğunda da bu hata verilir. Gerçi artık Floppy disk kullanılmıyor.
• Hard disk initializing please wait a moment: HDD’nin boot sektör’ünde bir sorun olduğunda veya bilgisayardan HDD çıkarılıp takıldığında bu hata ile karşılaşabilirsiniz. Kısa bir süre içerisinde HDD yeniden tanımlanacaktır. Burada sadece bir müddet beklemeniz gerektiği belirtilir.
• Hard disk install failure: HDD tanımlama hatasıdır. HDD ya BIOS tarafından tanımlanamıyordur ya da HDD fiziksel olarak bir hasara uğramıştır. Veya IDE SATA bağlantılarında veya elektrik beslemesinde bir sorun vardır. Genelde BIOS ayarlarından HDD taraması yapıldığında veya Primary Secondary HDD ayarları Auto olarak yeniden tanımlandığında, sisteme bağlı olan HDD’ler yeniden aktif olur.
• Disk boot failure, insert system disk end press enter: Sistem dosyaları eksik veya hatalı olduğunda bu hata verilir. İlk olarak açılan diskin (HDD veya Optik sürücü) hatalı olduğu tanımlanır. Eğer varsayılan olarak optik sürücü tanımlı ise HDD olarak düzeltin ve bilgisayarı yeniden başlatın.
• Keyboard error or no keyboard present: Klavye bağlantı hatasıdır. Öncelikle bağlantıyı kontrol edin. Genellikle Klavye girişi yerine Mouse takılır ve bu hata verir. Veya klavye bozuk da olabilir. Ayrıca ön yükleme esnasında bir tuş basılı kalmış da olabilir.
• Hard disk(s) diagnosis fail: HDD tanımlama hatasıdır.
• Keyboard is locked out unlock the key: Klavyeden bir tuşun sürekli olarak basılıtakılı olması hatasıdır.
• Memory test fail: Bellek testinde bir hata oluşmuştur. RAM’lerde sorun vardır. RAM’ler çıkarılıp tekrar tek tek takılmalıdır.
• Override enabled defaults loaded: Eğer CMOS’taki veriler açılamıyorsa, BIOS tarafından sistemin başlatılabilmesi için CMOS üzerine varsayılan fabrika ayarlan yüklenir.
• Primary master hard disk fail: Primary master, yani ilk açılacak olan HDD’de hata olduğu tespit edilmiştir.
• Primary slave hard disk fail: Primary slave, yani ikincil olarak açılacak olan HDD’de hata olduğu tespit edilmiştir.
• Secondary master hard disk fail: İkincil olarak ilk açılacak olan HDD’de hata olduğu tespit edilmiştir.
• Secondary slave hard disk fail: ikincil olarak ikinci açılacak olan HDD’de hata olduğu tespit edilmiştir.
• Insert bootdisk, press any key: Genelde boot virüsleri sonucunda bu hata oluşur. HDD’de işletim sistemi ve başlatma ayarları bulunamamıştır. Çözüm olarak Windows yükleme CD’si ile yeniden kurulum ve onarım yapılmalıdır. Ayrıca çeşitli Boot CD’leri de bulunmaktadır. Bunlarla da işletim sistemi açılabilmekte ve onarılabilmektedir.
• Non system disk: Disket sürücüsünde sistem dosyaları bulunmayan bir disket bulunduğunda bu hata verilir. Gerçi günümüzde Floppy disk kullanılmadığı için artık bu hata ile karşılaşılmaz.

SESLİ HATA MESAJLARI

• Sürekli Ses: Güç kaynağı arızası
• Birçok kısa bip: Anakart arızası
• 1 uzun: Bellek tazelenmesinde hata
• 1 uzun 1 kısa: Anakart veya BIOS çipi arızası
• 1 uzun 2 kısa: Ekran kartı arızası (Genellikle eski kartlardaki DIP switch kaynaklıdır)
• 1 uzun 3 kısa: Ekran kartı arızası
• 2 uzun 1 kısa: Ekran kartı arızası (RAMDAC kaynaklı (?) )
• 2 kısa: Bellek parity (eşlik) hatası
• 3 kısa: Belleğin ilk 64k’lık bölümünde hata
• 4 kısa: Timer hatası
• 5 kısa: İşlemci hatası
• 6 kısa: Klavye işlemcisi hatası
• 7 kısa: İşlemci hatası
• 8 kısa: Ekran kartı belleğinde okuma/yazma hatası
• 9 kısa: BIOS ROM hatası
• 10 kısa: CMOS okuma/yazma hatası
• 11 kısa: Tampon Bellek Hatası

KAYNAKÇA:http://www.systemuzmani.com/2011/01/bios-ve-cmos/